Har yili 1-iyul kuni dunyo bo‘ylab Butunjahon me’morlar kuni nishonlanadi. Bu sana 1996-yilda Xalqaro Me’morlar Ittifoqi (UIA — Union Internationale des Architectes) tashabbusi bilan rasman joriy etilgan.

Maqsad — insoniyat tarixida, madaniyatida, taraqqiyotida beqiyos iz qoldirgan me’morlar mehnatini qadrlash, ularning yaratgan bebaho me’moriy merosini targ‘ib qilishdir.
Me’morlik insoniyat bilan baravar yaralgan eng qadimiy san’at turlaridan biridir. Misr ehromlari (miloddan avvalgi 2600-yillar), Bobil bog‘lari, Rim imperiyasi amfiteatrlari va ParijdagiNotre-Dame sobori — bularning barchasi inson tafakkuriningg‘alabasi, me’morlik san’atining yuksak namunalaridir.
O‘zbekistonda ham me’morchilik san’ati ming yillar davomidataraqqiy topgan. Zarafshon vodiysidagi Afrosiyob (miloddan avvalgi 6-asr), Topraq qal’a (miloddan avvalgi 1-asr), Varaxshasaroyi (6–8-asrlar), Samarqanddagi Registon majmuasi (15–17-asrlar), Xivadagi Ichan qal’a va Buxorodagi Kalyan majmuasikabi obidalar O‘zbekiston me’morchilik merosining jahonmiqyosidagi durdonalaridir.
Amir Temur davrida me’morchilik gullagan
14-asrda Amir Temur va uning nabirasi Mirzo Ulug‘bek me’morchilik taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan. Temur shaharsozlikda quyidagi qoida asosida ish yuritgan:
"Agar menga kuchli qo‘shin bersang — men davlatni saqlabqolaman. Ammo menga me’morlar ber — men abadiy davlatquraman.
U davrda Qur’oni karimni naqsh bilan bezash, marmar va gancho‘yma, rangli koshinkorlik, gumbazli inshootlar rivojlangan. Masalan, Shohi Zinda majmuasi, Bibi Xonim masjidi (1399–1404), Ulug‘bek madrasasi (1417–1420) me’moriy bezaklar vagumbaz arxitekturasi bo‘yicha o‘z davrining eng ilg‘orinshootlari hisoblanadi.
Mustaqillik davrida me’morchilikda yangi davr.
O‘zbekiston mustaqillikka erishgach (1991-yil), milliy me’morchilik yangi bosqichga ko‘tarildi. Hazrati Imommajmuasi (Toshkent), Islom Karimov majmuasi (Samarqand), Zangiota majmuasi rekonstruksiyasi, O‘zbekiston xalqaro forumlar saroyi, Silk Road Samarkand kabi loyihalar milliy va zamonaviy uslublar uyg‘unligida yaratilgan inshootlar sifatida e’tirof etiladi.
2022-yilgi statistikaga ko‘ra, O‘zbekistonda 7 mingdan ortiqtarixiy me’moriy obida mavjud bo‘lib, ularning 4 mingdanziyodi davlat muhofazasiga olingan.
Me’morlar — bugunning ham, kelajakning ham bunyodkori
Bugungi kunda O‘zbekiston me’morlik sohasida xalqaro hamkorlikni kengaytirmoqda. Xorijiy tajriba asosida ekologik inshootlar, energiya tejovchi binolar, “aqlli uy” loyihalari yaratilyapti. Yurtimizda 10 dan ortiq arxitektura yo‘nalishidagi oliy ta’lim muassasalari faoliyat yuritmoqda (jumladan, Toshkent Arxitektura-qurilish instituti), u yerdan har yili yuzlabiqtidorli yoshlar chiqib, yurt obodonchiligi va zamonaviy shaharsozlikda ishtirok etmoqda.
Shuningdek, 2024-yilning o‘zida Toshkent shahri xalqaroarxitektura forumiga mezbonlik qildi. Unda 30 dan ortiq davlatdan mutaxassislar ishtirok etdi va O‘zbekistonning tarixiy hamda zamonaviy me’morchilik yutuqlari tan olindi.
Xulosa
1-iyul — Butunjahon Me’morlar Kuni bizga bir haqiqatni yana bir bor eslatadi: me’morlar yaratgan har bir bino, har birminorada inson tafakkuri, madaniyati va ruhiyati aks etadi. Ularbugunni go‘zallashtiradi, kelajakka iz qoldiradi.
Shunday ekan, me’morlar — tarixni yozuvchi, zamonnibezovchi, kelajakni barpo etuvchi chinakam qahramonlardir.Bugun biz ularning mehnatiga bosh egamiz va barchame’morlarni kasb bayrami bilan samimiy tabriklaymiz!